MEDYCYNA NATURALNA - FORUM...........................Rodzaju 1:29 Potem rzekł Bóg: Oto daję wam wszelką roślinę wydającą nasienie na całej ziemi i wszelkie drzewa, których owoc ma w sobie nasienie: niech będzie dla was pokarmem!

Zibi

Administrator

Dołączył: 2018-05-04

Liczba postów: 1,233

BORÓWKA CZARNA (Vaccinium myrtillus L.)

Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.) - Czarna jagoda

Cechy fitochemiczne
Szczególną cechą gatunku jest wyjątkowo duża zawartość antocyjanów (największa wśród jagód borówek[19]). Udział poszczególnych związków chemicznych z tej grupy jest zmienny i zależy od wielu czynników. W 100 g świeżej masy owoców występuje ich od 300 do 700 mg[20]. W owocach pochodzących z różnych populacji na terenie Finlandii średnią zawartość antocyjanów określono na 2878 mg/100 g suchej masy. W owocach roślin rosnących w południowej części tego kraju ogólna zawartość antocyjanów była niższa i były to głównie glikozydy cyjanidyny. Na terenach północnych w owocach dominowały glikozydy delfinidyny[21]. W początkowym etapie dojrzewania owoców wytwarzane są głównie procyjanidyny i kwercetyna, później jednak ich zawartość szybko spada[22]. Specyficzny dla borówki czarnej zestaw antocyjanów określany jest nazwą myrtilliny[6]. W skład tej kompozycji wchodzi 14–15 różnych związków z grupy antocyjanów[19]. W środowisku silnie zasadowym barwią się one na zielono, w słabo zasadowym na granatowo, a w kwaśnym – na czerwono[6]. Udział antocyjanów w owocach wzrasta wraz z ich dojrzewaniem i porą roku. Najbogatsze w antocyjany są owoce zbierane późnym latem, zawierające do 1,5 raza więcej tych związków niż owoce zbierane w lipcu[19].

Zawartość flawonoli wynosi średnio 14 mg na 100 g owoców i maleje w miarę dojrzewania owoców[19].

Owoce zawierają poza tym dużo cukrów, spośród których dominują fruktoza i glukoza, niewiele jest sacharozy. Liczne są kwasy organiczne (stanowią 1% owoców[23]), wśród których 90% stanowi kwas cytrynowy, trochę jest też jabłkowego, a już bardzo niewiele bursztynowego, mlekowego, szczawiowego i chinowego[6]. Zawierają ok. 8% pektyn[24] oraz 12%[25]–15%[24] tanin w suchej masie (według niektórych źródeł ich udział określany jest ostrożnie jako co najmniej 1%)[19]. Poza tym zawierają m.in. kwercetynę (3 mg/ 100 g ś. m.) i katechiny (20 mg/ 100 g ś. m.)[20]. Wyróżniają się dużą zawartością manganu, podczas gdy mało jest w nich wapnia i fosforu[6]. Owoce zawierają poza tym glikozydy (waksycyninę[6], asperulozyd i monoterpeinę[25]), polifenole (w miarę dojrzewania ich ilość maleje[19]), irydoidy[26] oraz glikokininy[6]. W nasionach oleje stanowią do 31% masy[23].

Liście zawierają podobne składniki jak owoce[25]. W liściach zawartość antocyjanów, katechin, flawonoli i kwasu hydroksycynamonowego wzrasta, gdy są one wystawione na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Prawdopodobnie flawonoidy w liściach stanowią mechanizm obrony przed stresem wywoływanym przez nadmiar światła[27]. Działanie fotoochronne antocyjanów może być także przydatne w okresie suszy[28]. Metabolizm flawonoidów jest aktywowany światłem ultrafioletowym, jednak mogą one brać udział również w obronie przed stresem biotycznym.

Roślina lecznicza
Historia
Borówka czarna była wzmiankowana przez autorów starożytnych i średniowiecznych (m.in. Dioskurydes, Paracelsus), jednak nie była stosowana wówczas leczniczo na większą skalę, przynajmniej w Europie południowej i zachodniej. Roślina ta była natomiast od dawna bardzo istotna dla Słowian i ludów północnej Europy[60]. Używano jej owoców jako lekarstwa przy biegunkach i krwawej dyzenterii. Zastosowanie takie utrzymało się w lecznictwie ludowym, przy czym często zalecano je także w większych dawkach przeciw owsikom[61]. Na początku XX wieku czarne jagody wpłynęły znacząco na losy świata. Wykorzystane zostały przez chłopa i znachora z guberni tobolskiej – Rasputina – do powstrzymania krwotoków chorego carewicza Aleksego. Zyskał dzięki temu sympatię dworu Mikołaja II i w końcu ogromne wpływy na losy Rosji[60].
Surowiec zielarski
Surowiec zielarski stanowi owoc – Fructus Myrtilli (Farmakopea – Fructus Vaccinii) – i liść – Folium Myrtilli[24].
Zbiór i suszenie
Zbiór owoców leśnych (w celach leczniczych, spożywczych lub innych) jest w Polsce regulowany przez ministerialne rozporządzenie, które zezwala na zbiór owoców wyłącznie ręcznie (bez użycia narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny)[62]. Do celów leczniczych stosuje się owoce dojrzałe, ale nie przejrzałe[6]. Po zbiorze należy je rozłożyć pojedynczą warstwą i pozostawić do przywiędnięcia. Następnie suszy się je na słońcu lub w piekarniku (w temperaturze 50–60 °C). Zbiór liści przeprowadza się w maju podczas kwitnienia roślin[63], według niektórych źródeł jesienią, ważne, by były zielone[64]. Suszyć należy w miejscu zacienionym i przewiewnym lub w piekarniku (temperatura do 35 °C)[63].
Działanie
Działanie lecznicze przypisuje się przede wszystkim antocyjanom obecnym w owocach. Świeże owoce mają działanie rozluźniające przy zaparciach i jednocześnie przeciwbiegunkowe[24]. To drugie działanie warunkowane jest także obecnością substancji pektynowych[26]. Zawarte w owocach garbniki hamują przepuszczalność błon śluzowych jelit, niszczą również drobnoustroje chorobotwórcze, antocyjany zaś wiążą w przewodzie pokarmowym toksyny bakteryjne i inne szkodliwe związki, utrudniając ich wchłanianie[24]. Działają przeciwbakteryjnie np. na bakterie z rodzaju Salmonella czy gronkowce (Staphylococcus). Badania in vitro oraz na zwierzętach wskazują na zapobieganie powstawaniu nowotworów oraz hamowanie ich rozwoju (zwłaszcza w odniesieniu do raka jelita grubego[19]), co związane jest z właściwościami przeciwutleniającymi, przeciwzapalnymi, wywoływaniem apoptozy i regulacją angiogenezy[20]. Antocyjany odpowiadają za działanie rozluźniające na naczynia krwionośne, lecznicze w przypadku zaburzeń mikrokrążenia[19]. Badania przedkliniczne potwierdzają także aktywność przeciwtrombocytową[19]. Owoce suszone działają przeciwbiegunkowo, antyseptycznie, przeciwgorączkowo, dawniej używane również jako środek antyrobaczycowy. Liście mają działanie przeciwbiegunkowe i przeciwbakteryjne, a dzięki zawartości związków flawonoidowych także moczopędne[24]. Stosowano je także jako środek pomocniczy przy leczeniu cukrzycy – uważano, że obniżają poziom cukru we krwi[24] (przed odkryciem insuliny borówki były jednym z najczęściej stosowanych leków w terapii cukrzycy), a niekiedy stosowane są także współcześnie[20]. Działanie lecznicze przypisywane było glikokininom[6]. Badania doświadczalne nie potwierdziły jednak skuteczności ekstraktów w leczeniu tej choroby[65][26]. Cukrzyca typu 2 związana jest ze zwiększonym stresem oksydacyjnym, zapaleniami, dyslipidemią i towarzyszącymi jej chorobami sercowo-naczyniowymi, chorobami nowotworowymi oraz zaburzeniami wzroku. Korzystne efekty leczenia preparatami z borówki czarnej mogą być więc związane z leczniczym działaniem na dodatkowe schorzenia[20]. Tak jest w przypadku zaburzeń mikrokrążenia w oku występujących m.in. w cukrzycy, leczonych antocyjanami borówki, które uszczelniają naczynia kapilarne[66]. Wysuwane są także hipotezy o bezpośrednim wpływie borówki na wydzielanie insuliny lub transport cukrów[20]. Pomimo szerokiego wykorzystania preparatów z borówki w ziołolecznictwie, tylko niewielka liczba dowodów wysokiej jakości wskazuje na ich skuteczność w jakiejkolwiek przypadłości[67][68].
Przypisywana jest czernicom zawartość substancji wpływających na poprawę ostrości widzenia w słabym świetle i dlatego podawane były pilotom odbywającym nocne loty w czasie II wojny światowej[6]. Działanie takie nie zostało potwierdzone w testach medycznych[69]. Prawdopodobnie podawanie przetworów z jagód alianckim pilotom i rozpowszechnienie poglądu o wpływie jagód na wzrok miało wprowadzić w błąd Niemców i ukryć źródło sukcesów lotów nocnych wynikających z rozwoju technologii radarowej[19]. Jagodom przypisywano także działanie zapobiegające pylicy i zalecano je górnikom[6].
Zastosowanie
Owoce (zwłaszcza suszone) i ich wyciągi wodne mogą być stosowane przy biegunkach o podłożu bakteryjnym, nieżytach żołądka i jelit, w zaburzeniach jelitowych wywołanych przez pokarm lub toksyny[24]. Zalecane są zwłaszcza przy leczeniu biegunki u dzieci[25]. Owoce świeże pomagają przy zaparciach[61], a odwary z nich stosowane są przeciw pasożytniczym obleńcom – glistom[70] i owsikom[61]. Owoce stosowane są także przy chorobach związanych z podeszłym wiekiem. Przy takim wykorzystaniu pomagać mają w zachowaniu funkcji poznawczych i neuromotorycznych, a także zapobiegać udarom i incydentom zakrzepowym[20]. Preparaty z borówki czarnej wykorzystywane są w okulistyce, leczeniu chorób układu krążenia oraz wrzodów, a także jako środek przeciwzapalny i poprawiający gojenie ran[71]. Wyciągi z liści stosuje się w stanach zapalnych układu moczowego, przewodu pokarmowego[24], zewnętrznie przy stanach zapalnych skóry i śluzówek oraz innych schorzeniach skóry i hemoroidach[25].
Dawkowanie
Do celów leczniczych zaleca się przyjmowanie 20–60 g suszonych owoców dziennie[25] (jednorazowo 1–2 łyżki[26]). Podobnie jak owoce suszone działają także: wino, kompoty, wyciągi alkoholowe i inne przetwory z jagód[61][66]. Kompoty i marmolady są zalecane przy leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i gardła[72]. Owoce borówki wchodzą w skład leku przeciwbiegunkowego Tannosan. Antocyjany z nich wykorzystywane są przy wytwarzaniu szeregu preparatów stosowanych w okulistyce[61]. Owoce borówki i preparaty z nich uzyskiwane są nietoksyczne nawet w dużych dawkach, brak jednak badań klinicznych w zakresie długotrwałego stosowania i działania na kobiety ciężarne. Ze względu na brak badań klinicznych wykluczających działania niepożądane suszone owoce borówki nie są rekomendowane kobietom ciężarnym, karmiącym oraz dzieciom[19]. W przypadku biegunki trwającej dłużej niż 3 dni konieczna jest konsultacja lekarska, a nie leczenie borówkami[26].
W przypadku preparatów z liści niezalecane jest ich dłuższe stosowanie (ponad 2 tygodnie[60]), bowiem wiąże się to z ryzykiem działań niepożądanych[25][60]. Nie zaleca się stosowania mieszanek ziołowych z liśćmi borówki oferowanych diabetykom (jako tzw. herbatki przeciwcukrzycowe), ze względu na możliwe ryzyko i niepotwierdzoną skuteczność[26].
Star of life.svg Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć medycznych i pokrewnych w Wikipedii.

Roślina jadalna

Ciasto z borówką czarną i brusznicą (kuchnia fińska)

Pierogi z jagodami, Sanok
Wartość odżywcza
Borówka czarna, owoce
(100 g)
Wartość energetyczna    214 kJ (51 kcal)   
Białka    0,8 g   

Węglowodany    12,2 g   

Tłuszcze    0,6 g   

Woda    86,1 g   

Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
Dane liczbowe na podstawie: [73]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[74]
Do celów spożywczych zbiera się owoce dojrzałe. Nie należy zbierać owoców mokrych od rosy lub po deszczu. Nie powinno się także umieszczać ich w szczelnych naczyniach (wiadrach, słoikach), lecz przewiewnych – najlepiej wiklinowych lub łubowych. Zbiór powinien być gromadzony w pojemnikach możliwie płaskich i o pojemności nieprzekraczającej 10 kg, tak by owoce nie uległy zgnieceniu. Podczas samego zbioru należy zresztą zachowywać ostrożność, tak by owoców nie kaleczyć i nie zgniatać. Zbiór może być prowadzony tylko ręcznie. Stosowanie narzędzi w formie grzebieni z pojemnikiem jest zabronione, ponieważ nie pozwala na selekcję owoców, wiąże się z uszkadzaniem pędów, ogałaca rośliny z liści i zanieczyszcza plon[6]. Wydajność jagodzisk wynosić może blisko dwie tony owoców z jednego hektara[4]. Po zbiorze owoce muszą być transportowane i przechowywane w niskiej temperaturze[6].

Ze względu na ryzyko zarażenia bąblowicą nie należy zbierać jagód opadłych na ziemię[75]. Owoce przed spożyciem powinny być dokładnie myte[76].

Owoce borówki czarnej oferowane i spożywane są w postaci świeżej, suszonej, mrożonej oraz jako składnik przetworów takich jak dżemy, soki oraz ciekłe lub sproszkowane koncentraty, będące suplementem diety[20]. Przetwory z jagód wyróżniają się długą trwałością[66]. W porównaniu do owoców takich jak truskawki, żurawina, wiśnie, maliny czy czarny bez – borówka zawiera wyjątkowo duże ilości antocyjanów[20]. Mimo dużej konkurencji rynkowej bardziej plennych jagód północnoamerykańskich borówek krzewiastych, jagody czernicy są bardziej cenione ze względu na silniejszy aromat[77] i bogatszy skład chemiczny, który na niego wpływa (o ponad sto związków chemicznych w stosunku do jagód gatunków amerykańskich)[4]. Najważniejszymi składnikami odżywczymi są węglowodany i kwasy organiczne, które wraz ze związkami eterycznymi i garbnikami mają też kluczowy wpływ na smak jagód[4][6].

Do tradycyjnie w Polsce przygotowywanych dań i przetworów z owoców borówki czarnej należą:

pasteryzowane w słoikach jagody z cukrem, tradycyjne np. na Pomorzu, wpisane w 2009 r. jako „Czarne jagody we własnym soku” na listę produktów tradycyjnych województwa pomorskiego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi[78];
jagodzianki – słodkie bułki drożdżowe z nadzieniem ze świeżych (lub mrożonych) jagód, podłużne lub okrągłe. W 2013 r. wpisane zostały na listę produktów tradycyjnych województwa mazowieckiego jako „Bułki drożdżowe jagodzianki”[79] i województwa podkarpackiego jako „Jagodzianki”[80];
pierogi z jagodami – pierogi z nadzieniem ze świeżych (lub mrożonych) osłodzonych jagód, podawane najczęściej z cukrem i śmietaną, tradycyjne na Lubelszczyźnie i jako „Pierogi zosinowskie z jagodami” wpisane w 2009 r. na listę produktów tradycyjnych województwa lubelskiego[81], zaś jako „Pierogi pilzneńskie z borówkami” na listę województwa podkarpackiego[82];
ciasto jagodowe – najczęściej jest typowym ciastem drożdżowym z owocami, jego wersja z kruszonką na wierzchu została wpisana w 2007 r. na listę produktów tradycyjnych województwa podkarpackiego jako „Sędziszowskie ciasto z jagodami”[83];
zupa jagodowa – podawana na ciepło lub na zimno w formie chłodnika, zawiesista i słodka, ciemnofioletowa, z widocznymi jagodami i kluskami. Wpisana została na listę produktów tradycyjnych województwa podkarpackiego jako „Zupa z jagód”[84]. W okolicach Kielc, Pińczowa i Jędrzejowa tradycyjnie przygotowywana jest tzw. famuła – zupa z rozgotowanych jagód czernicy zaprawiona mlekiem[85]. Na ziemi chełmińskiej tradycyjną zupę jagodową zwano „muzami”[86];
sok z jagód – ciemnofioletowy, tradycyjnie wytwarzany ze świeżych, dojrzałych owoców, np. w regionie lubelskim czy województwie świętokrzyskim, gdzie został w 2010 r. uznany za produkt tradycyjny pod nazwą „Sok z czarnej jagody z lipowskich lasów”[87];
nalewka jagodowa – wpisana w 2009 r. na listę produktów tradycyjnych województwa pomorskiego jako „Nalewka jagodowa”, gęsta, granatowa z bordową nutą, 25–35% zawartości alkoholu[88], z kolei pod nazwą „Jagodzica po kociewsku” zarejestrowany jest produkt tradycyjny województwa pomorskiego. Jagodzica przyrządzana jest z miodu, jagód i spirytusu, ma ok. 60% zawartości alkoholu[89];
likiery ziołowe typu staniszowskiego (niem. Stonsdorfer) – np. Likier Karkonoski, wpisany w 2013 r. na listę produktów tradycyjnych województwa dolnośląskiego, gęsty, oleisty i lepki płyn, barwy rubinowej, o zawartości alkoholu 40%, z sokiem jagodowym[90];
sos Cumberland – stosowany do drobiu – jasna zasmażka rozprowadzona z sokiem jagód, doprawiona sokiem z cytryny, cukrem i solą[70].
W sztuce kulinarnej, zwłaszcza Francji, sok, czasem moszcz lub nawet wyodrębnione antocyjany (myrtyllina), bywają używane do barwienia win na głęboki, czysty i trwały czerwony kolor (kupażowanie)[6], owoce zaś do przygotowania likieru. Z jagód wyrabiane są konfitury, dżemy, soki i galaretki[77]. Osłodzone owoce, surowe lub mrożone, wykorzystywane są jako farsz pierogów, nadzienie do ciast[36] (w Alzacji popularne jest tarte aux martilles[77]), słodkich bułek (tzw. jagodzianka) lub jako dodatek do deserów, np. gofrów czy naleśników.

Liście borówki czarnej były wykorzystywane jako składnik herbaty[36].

Inne zastosowania
Z liści borówki uzyskiwano zielony barwnik, a z owoców niebieski i czarny, który może być używany jako atrament[64]. Pliniusz Starszy odnotował, że w starożytnym Rzymie za pomocą borówki czarnej barwiono na czarno ubrania niewolników[91

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bor%C3%B3wka_czarna

Pomorzanin

Użytkownik

Dołączył: 2020-05-31

Liczba postów: 173

Odp: BORÓWKA CZARNA (Vaccinium myrtillus L.)

Ja prawie co rok zbieram jagody, nawet lubię tak być w lesie 5-6 godzin, przeważnie słoik litrowy zbieram 45 minut.
Jedno mnie wkurza, jak zaprawiam słoik na zimę, do wszystkiego trzeba dawać ten cukier, za dużo cukru w wszystkim, a jeszcze sam dodaje!

Zibi

Administrator

Dołączył: 2018-05-04

Liczba postów: 1,233

Odp: BORÓWKA CZARNA (Vaccinium myrtillus L.)

Można je też zamrozić, ususzyć, dodać do wina itp. Bardzo dobre z makaronem.

Zbierasz maszynką?

Pomorzanin

Użytkownik

Dołączył: 2020-05-31

Liczba postów: 173

Odp: BORÓWKA CZARNA (Vaccinium myrtillus L.)

Można je też zamrozić, ususzyć, dodać do wina itp. Bardzo dobre z makaronem.

Zbierasz maszynką?

Nie, tak nie można, po prostu ręką. Zbieranie jagód jest polecany pracującym przy komputerze, dobrze działa na kręgosłup.

Zibi

Administrator

Dołączył: 2018-05-04

Liczba postów: 1,233

Odp: BORÓWKA CZARNA (Vaccinium myrtillus L.)

W lato chodziłem na jagody. Zazwyczaj zebrałem duży słoiczek i do domu.